Projekt
,,Beskidy Miodem Płynące – Kraina Przyjazna Pszczołom”
Fundacja Zaangażowani.pl
- Zarys problematyczny projektu
Nieracjonalna polityka agrotechniczna prowadzona przez Beskidzkich gospodarzy, którzy w minionych latach masowo porzucali pracę na roli, jednocześnie nie zapewniając swoim gruntom odpowiedniej pielęgnacji doprowadziła do poważnych zmian krajobrazu Beskidzkiego. Zaniechanie i brak kontynuacji zabiegów agrotechnicznych, sprzyjało szybkiemu zarastaniu gruntów rolnych, a w konsekwencji do zamienienia ich w zwykłe nieużytki rolne. Z biegiem czasu nieużytki porośnięte krzewami, chwastami, a także pozostałościami po wycince drzew stały się stałym i szpecącym elementem Beskidzkiego Krajobrazu, a także ostoją dla drobnej, lecz niebezpiecznej i groźnej zwierzyny. Wycinanie lasów, nieodpowiednia melioracja gruntów, a zwłaszcza zarastanie nieruchomości rolnych, na których znajdowały się kwietne łąki spowodowało także stopniowe niszczenie naturalnych siedlisk pszczelich, a w konsekwencji znaczne zmniejszenie się populacji rodzimych rodzin pszczelich w Beskidach.
- Cel projektu
Projekt ma na celu propagowanie ekologii, ochronę lokalnego środowiska naturalnego
oraz bioróżnorodności, zaaranżowanie oraz wsparcie działań agrotechnicznych zmierzających
do przywrócenia gruntów nieużytkowanych do użytkowania rolniczego, a zwłaszcza nieruchomości
o bardzo znacznym stopniu zakrzaczenia z elementami po wycince drzew, poprawę estetyki krajobrazu lokalnego, odtworzenie potencjału kwietnych łąk i roślinności miododajnej w Beskidach, oraz poprawę ekosystemu przez zrównoważony rozwój rodzimych rodzin pszczelich.
Warto podkreślić, że wszystkie działania i cele niniejszego Projektu wynikają wprost
z opracowanej i przyjętej przez Zarząd Powiatu w Żywcu Strategii Rozwoju Pszczelarstwa Powiatu Żywieckiego na lata 2021-2027. Co bardzo istotne Strategia jest dokumentem wypracowanym przez środowiska profesjonalnie zajmujące się tą tematyką, a szczególnie jest efektem wypracowanej wizji działalności Kół Pszczelarstwa na Żywiecczyźnie
- Realizacja projektu
Realizacja zadania projektu przebiegać będzie w dwóch etapach:
1) Beskidy Miodem Płynące:
– Faza promocyjno – informacyjna – czyli organizacja spotkań promocyjnych z mieszkańcami gmin znajdujących się w obrębie powiatu żywieckiego, na których przedstawione zostaną cele projektu, a także przekazane informacje odnośnie zawiązania współpracy w ramach realizacji założeń projektu.
– Faza wstępnych zabiegów agrotechnicznych – Przygotowanie nieruchomości oraz przeprowadzenie zabiegów agrotechnicznych na nieużytkach rolnych w celu przywrócenia gruntów nieużytkowanych do użytkowania rolniczego, a następnie zagospodarowanie ich w celu odtworzenia ekosystemu i potencjału kwietnych łąk.
Rozwinięcie poniżej.
2) Kraina Przyjazna Pszczołom –
– Wprowadzenie na nieruchomościach przywróconych do użytkowania rolnego odmian roślin miododajnych przez zastosowanie dosiewu na danym procencie powierzchni nieruchomości.
– Podjęcie działań dodatkowych zmierzających do zrównoważonego rozwoju naszych rodzimych Beskidzkich rodzin pszczelich.
– Utrzymanie projektu przez stosowanie pielęgnacyjnych zabiegów agrotechnicznych zapobiegających zarastaniu, zachwaszczaniu i zakrzaczeniu nieruchomości przeznaczonych na cele projektu.
3) Czas projektu (5 – 10 lat)
Przewidywany czas projektu rozłożony jest na etapy:
– faza promocyjno – informacyjna (wraz z pozyskiwaniem zgód właścicieli nieruchomości) – 1 rok;
– faza wstępnych zabiegów agrotechnicznych – 1- 1,5 roku;
– faza dosiewu roślin miododajnych oraz działań dodatkowych – 2 – 3 lata;
– faza dodatkowa –działania zapobiegawcze i monitoring powykonawczy projektu – 5 lat;
4) Wielkość projektu – (do 60 hektarów powierzchni gruntów rolnych)
Pozyskanie dla celów projektu 60 hektarów nieruchomości rolnych z czego:
– 1/3 stanowić będą nieruchomości przeznaczone do zabiegów frezowania i całkowitej rekultywacji – realizacja celu poprawy estetyki lokalnego beskidzkiego krajobrazu;
– 1/3 stanowić będą nieużytki rolne kwalifikujące się pod zabieg agrotechniczny,,rozdrabnianie-mulczerowanie nieruchomości rolnej” z drobną rekultywacją w celu przywrócenia gruntów nieużytkowanych do użytkowania rolniczego;
– 1/3 stanowić będą pozostałe nieużytki rolne kwalifikujące się do mulczerowania i koszenia jak i użytki rolne kwalifikujące się do koszenia w celem szybkiego odtwarzania potencjału kwietnych łąk i roślinności miododajnej w Beskidach.
Z biegiem czasu oraz po dokonaniu niezbędnych zabiegów agrotechnicznych wszystkie w/w nieruchomości zakwalifikowane będą do odtworzenia na nich potencjału kwietnych łąk i roślinności miododajnej w Beskidach.
- Proponowane zabiegi
Głównym założeniem jest ochrona różnorodności biologicznej, czyli podjęcie wszelkich działań, które mają na celu przeciwdziałanie zanikaniu gatunków roślin miododajnych oraz rodzimych rodzin pszczelich, przez przywrócenie gatunków oryginalnie zamieszkujących dany obszar oraz zwalczanie gatunków inwazyjnych, zagrażających równowadze przyrodniczej środowiska.
W ramach etapu – ,,Beskidy Miodem Płynące” – ochrona polega na wyeliminowaniu gatunków inwazyjnych oraz przygotowanie warunków korzystnych dla rozwoju ekosystemu dogodnego dla rozwoju i utrzymania kwietnych łąk.
W ramach drugiego etapu projektu ,,Kraina Przyjazna Pszczołom” – proponuje się realizację dwóch następujących po sobie sposobów ochrony różnorodności biologicznej:
– Ochronę ex situ – polega ona na przenoszeniu i aklimatyzowaniu gatunków do środowiska, w których kiedyś występowały, po ustąpieniu czynnika szkodliwego, który spowodował, że dany gatunek zniknął ze środowiska.
– Ochronę in situ – polega na poprawie warunków do życia i rozmnażania się w zarówno roślin miododajnych np. facelii jak i rodzin pszczelich w środowisku naturalnym. Zapobieganie zarastaniu, zachwaszczaniu i zakrzaczeniu nieruchomości przeznaczonych na cele projektu. Wprowadzenie działań ochronnych i zapobiegawczych celem utrzymania i kontunuowania założeń projektu.
- Etap ,,Beskidy Miodem Płynące” – Działania agrotechniczne fazy projektu
Zadania wstępnej fazy projektu polegają na pozyskaniu zgód od właścicieli nieużytkowanych nieruchomości rolnych (w głównej mierze) w celu ponownego ich zagospodarowania rolniczego.
W przypadku ,,zgód” wyróżnia się umowę dzierżawy, gdzie właściciel na czas oznaczony za zapłatą określonej sumy pieniężnej, odda do użytku nieruchomość rolną dla celów projektu. Umowy takie będą stanowiły solidną podstawę do startu w poważniejszych dofinansowaniach, grantach, projektach itp. Podpisanie tego typu umów będzie stanowić maksymalnie do 5% wszystkich umów i zgód. Większość zgód tj. do 90%, stanowić będą ,,Zgody na bezpłatne korzystanie z nieruchomości”, gdzie właściciel nieruchomości udostępni nieodpłatnie swoją nieruchomość dla celów projektowych. Pozostałe 5% stanowić będą okazjonalne lub przejściowe umowy na korzystanie lub utrzymanie nieruchomości tj. do 5%. Są to umowy podpisane na okoliczność jednokrotnego lub okazjonalnego utrzymania nieruchomości rolnych nieobjętych projektem głównym (jednorazowe koszenie, dosiewka itp.), utrzymania całości bądź części nieruchomości niezwiązanej z projektem, ale dla projektu istotnej (np. dojazd przez nieruchomości), jednorazowego pokrycia kosztów utrzymania nieruchomości (np. odszkodowanie za nieumyślnie wyrządzoną szkodę na nieruchomościach sąsiednich).
Na pozyskanych dla celów projektu nieruchomościach, planuje się wykonanie szeregu zabiegów agrotechnicznych z zakresu gospodarki rolnej.
Realizacja zadania polega na:
a)przygotowaniu nieruchomości do prac agrotechnicznych;
b) zabiegu frezowania, rozdrabniania, mulczerowania;
c) rekultywacji terenów zielonych;
Ad a) W celu przygotowania nieruchomości do prac agrotechnicznych należy sprawdzić umiejscowienie nieruchomości rolnej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, a także przyrównać z wypisem z rejestru gruntów i wyrysem z mapy ewidencyjnej. Jeżeli wstępna ocena zakwalifikuje nieruchomość jako grunt rolny należy sprawdzić położenie gruntu względem mapy RDOŚ (czy znajduje się na terenie ochronnym zwłaszcza terenie Natura 2000). Kolejnym krokiem jest zbadanie i terenowa ocena gruntu względem przydatności dla projektu. Etap formalistyki urzędniczo – papierniczej zamyka podpisanie stosownej zgody, bądź umowy z właścicielem nieruchomości oraz włączenie nieruchomości rolnej do projektu.
Ad b) Jeżeli na nieruchomości znajdują się drzewa (zadrzewienia – samosiejki, małe drzewka itp.) sposób postepowania z nimi określa umowa. W przypadku zakrzaczeń i zachwaszczeń rozpoczyna się etap czyszczenia działki i przywrócenie do użytkowania rolnego w celu spełnienia wymagań założonych w projekcie. Za pomocą frezów niwelowane są zakrzewienia i resztki korzeni pozostające w glebie, a także mielone są kamienie. Zabieg może powodować ingerencję w nawierzchnię do 30 cm w głąb nawierzchni. Następnie za pomocą brony aktywnej następuje równanie terenu. W przypadku braku kamieni, korzeni i pni wystarczający jest zabieg rozdrabniania, który nie ingeruje w nawierzchnię gleby. Następnie za pomocą mulczera, kosiarek bijakowych lub talerzowych, następuje dodatkowe zmielenie rozdrobnionej masy. Prognozuje się, iż zabieg ,,rozdrabnianie – mulczerowanie nieruchomości rolnej” stanowił będzie ok 60 – 66% wszystkich zabiegów projektu zmierzających do ponownego zagospodarowania rolniczego nieużytków rolnych. Zabieg frezowania obejmie ok. 33 % pozyskanych nieruchomości.
Ad c) Do prac rekultywacyjnych użyty zostanie sprzęt służący do przygotowania terenu pod obszary zielone. W większości przypadków na przygotowany wcześniej teren poza usunięciem biomasy wystarczy niewielka dosiewka nowej trawy, na pozostałe (zwłaszcza na terenach objętych zabiegiem frezowania) użyte zostaną siewniki, które posieją na całej nieruchomości rolnej nową trawę.
W przypadku nieruchomości o dużym nachyleniu terenu przewiduje się skorzystanie ze specjalistycznego sprzętu przeznaczonego do tego typu prac np. kosiarki typu Aebi.
- Etap ,,Kraina Przyjazna Pszczołom” – Działania w ramach ,,Ochrony in situ”
Głównym założeniem fazy ,,Ochrona in situ” jest wprowadzenie na nieruchomościach przywróconych do użytkowania rolnego odmian roślin miododajnych przez zastosowanie dosiewu na danym procencie powierzchni nieruchomości. Polega na:
- wprowadzeniu (reintrodukcja) i odtworzeniu gatunku na tereny, w których już wyginął lub prawie wyginął.
- zwiększeniu obszaru środowisk, w których dany gatunek występuje;
- ograniczeniu ekspansji pasożytniczych gatunków – krzewów, zachwaszczeń itp.
Reintrodukcja lub odtworzenie następuje zaraz po przywróceniu nieużytku do użytkowania rolnego. Polega w głównej mierze na przenoszeniu i aklimatyzowaniu gatunków roślin miododajnych do środowiska, w których kiedyś występowały. W praktyce dotyczy ona terenów, które wcześniej zostały przeznaczone do zabiegu frezowania, gdyż nieruchomości te wymagają dodatkowego nakładu pracy w celu przywrócenia ekosystemu roślin miododajnych. Zwiększenie obszaru środowisk roślin miododajnych polega na dosiewaniu na terenach przeznaczonych na cele projektu odmian roślin miododajnych.
Na tym etapie projektu należy wprowadzić ochronę w postaci np. zabiegów koszenia, wałowania itp. w celu ograniczenie ekspansji pasożytniczych gatunków – krzewów, zachwaszczeń itp., które zagrażają przywróceniu ekosystemu kwietnych łąk.
- Etap ,,Kraina Przyjazna Pszczołom” – Działania w ramach ,,Ochrona ex situ”
Głównym założeniem fazy ,,Ochrona ex situ” jest utrzymanie i zabezpieczenie projektu po wcześniejszych fazach przez poprawę warunków do życia i rozmnażania się zarówno roślin miododajnych np. facelii jak i rodzin pszczelich w środowisku naturalnym. Faza obejmuje stałe, coroczne lub z potrzeby chwili zapobieganie zarastaniu, zachwaszczaniu i zakrzaczeniu nieruchomości przeznaczonych na cele projektu oraz wszelkie działania zapobiegawcze uniemożliwiające zniweczenie prac w ramach wcześniejszych faz projektu.
Działania w ramach fazy obejmują:
- Zapobieganie utraty pozyskanych nasion, sadzonek i roślin miododajnych;
- Zwalczanie tzw.,,Barszczu Sosnowskiego”;
- Organizacja sadzenia drzew miododajnych i owocowych;
- Utrzymanie projektu przez stosowanie pielęgnacyjnych zabiegów agrotechnicznych zapobiegających zarastaniu, zachwaszczaniu i zakrzaczeniu nieruchomości przeznaczonych na cele projektu.
W ramach zapobieganiautraty pozyskanych nasion, sadzonek i roślin miododajnych proponuje się:
- przetrzymywanie i rozmnażania gatunków poza jego naturalnym środowiskiem, jak hodowla w specjalnych fermach lub ogrodach i szklarniach;
- rozmnażanie przy doborze osobników do krzyżowania o jak najmniejszym spokrewnieniu;
- konserwowanie nasion i zarodków roślin w niskich temperaturach, tak by można było ich użyć do odtworzenia.
Zwalczanie ,,Barszczu Sosnowskiego” oraz dosadzanie drzew owocowych podyktowane jest wprowadzeniem specjalnych dodatkowych działań ochronnych i zapobiegawczych celem utrzymania i kontunuowania założeń projektu. Barszcz Sosnowskiego jest specyficznym szkodnikiem występującym w ekosystemie Beskidów, którego eliminacja wymaga szczególnych środków.
W celu ochrony ex situ należy również podjąć działania dodatkowe zmierzające do zrównoważonego rozwoju naszych rodzimych Beskidzkich rodzin pszczelich. Takim działaniem dodatkowym i zapobiegawczym z pewnością jest organizacja sadzenia drzew miododajnych i owocowych.
Realizacja:
– Sadzenie w okolicach pasiek drzew typu: lipy, akacje, klony, odmiany jabłoni
Na tym etapie projektu stosuje się zapobieganie zarastaniu, zachwaszczaniu i zakrzaczeniu nieruchomości przeznaczonych na cele projektu w postaci działań ochronnych w postaci prowadzenia wykaszania na działkach.
Walka z Barszczem Sosnowskiego
Za niewinnie brzmiącą nazwą – barszcz Sosnowskiego kryje się niebezpieczna roślina obcego pochodzenia, która dała się już we znaki władzom niejednej gminy na terenie całej Polski. W tym także w powiecie żywieckim.
Zagrożenie ze strony barszczu Sosnowskiego należy rozpatrywać w dwóch kategoriach. Z jednej strony jest to zagrożenie dla naszej rodzimej flory. Ta niezwykle ekspansywna roślina tworzy w miejscu występowania zwarte łany eliminując wszystkie inne gatunki roślin. Powstają jednogatunkowe monokultury, które w sprzyjających warunkach opanowują nawet setki hektarów powierzchni. Drugim poważnym zagrożeniem jest działanie barszczu na ludzki organizm. Sok tej rośliny zawiera związki chemiczne zwane furanokumarynami. Są one obecne w całej roślinie, łącznie z pokrywającymi liście i łodygi włoskami. Przy silnym nasłonecznieniu pod wpływem ultrafioletu furanokumaryny ulęgają przemianom i powstają z nich substancje o silnie parzącym działaniu. Zjawisko takie nazywane jest fototoksycznością.
Walka z barszczem Sosnowskiego jest trudna ze względu na wysoki współczynnik jego rozmnażania, odporność na wiele herbicydów oraz konieczność wielokrotnego powtarzania zabiegów niszczących W walce z barszczem Sosnowskiego stosowane są metody mechaniczne i chemiczne
– chemiczne czyli stosowanie herbicydów. Rośliny są wycinane i opryskiwane środkami chemicznymi. Tam, gdzie nie można stosować oprysków – np. nad brzegami rzek – preparaty chemiczne są wstrzykiwane bezpośrednio do szyjki korzeniowej roślin
– mechaniczne czyli zabiegi zwalczania barszczu, polegające na ograniczeniu wysiewu nasion do gleby oraz zmianie warunków glebowych na niekorzystne dla tej rośliny. W czasie zawiązywania się owoców nakłada się na baldachy worki plastikowe, które nie pozwalają na rozsianie się nasion. Roślina macierzysta spełnia swój obowiązek i obumiera, nie zdając sobie sprawy, że została oszukana. Nasiona zebrane w plastikowe worki zostają spalone, a obszar na którym rosły barszcze poddaje się procesowi wapnowania. W ten sposób zmniejsza się kwasowość gleby i tym samym stwarza mniej korzystne warunki dla wzrostu nasion pozostających w glebie z poprzednich lat. Opisany zabieg trzeba powtarzać wielokrotnie, aż do wyczerpania banku nasion w glebie.
- Działania zapobiegawcze i monitoring powykonawczy projektu
Dodatkowy etap projektu przewidziany na okres 5 lat zmierzający do utrzymania efektów działań dodatkowych realizowanych w ramach projektu – przez monitoring tych efektów oraz wprowadzanie działań zapobiegawczych, celem utrzymania osiągniętych celów projektu.
Realizacja:
- monitoring działań dodatkowych przez min. doglądanie posadzonych drzew miododajnych i owocowych;
- coroczne wykaszanie nieruchomości objętych projektem co uniemożliwi zakrzaczenie nieruchomości;
- utrzymanie w dobrej kulturze rolnej terenów objętych rekultywacją po wyczyszczeniu Barszczu Sosnkowskiego;
- okresowe dosadzanie roślin miododajnych;
- wprowadzenie do ekosystemu roślinności zielnej (zioła) w celu urozmaicenia bioróżnorodności na niektórych terenach przeznaczonych na cele projektu np. 2ha;
Etap wymaga pozyskania i przeznaczenia na ten cel dodatkowych bądź specjalnych środków.
- Współpraca oraz wykonawcy projektu w praktyce
Realizacja projektu: Zaangażowani.pl
Współpraca:
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Arcyksiążęcy Browar w Żywcu | Grupa Żywiec S.A.
Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna
Beskidzki Związek Pszczelarzy ,,Bartnik”
Koło Pszczelarzy Ziemi Żywieckiej,
Beskidzkie Międzygminne Koło Pszczelarzy z siedzibą w Gilowicach
Stowarzyszenie Aktywnych Polaków
Starostwo Powiatowe W Żywcu
Wody Polskie
Urząd Gminy Lipowa
Urząd Gminy Gilowice
Urząd Gminy Łękawica
Urząd Marszałkowski w Katowicach
Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Wykonawca główny: Lokalna firma bądź rolnik – sposób wyłonienia według obostrzeń projektu
- Korzyści z realizacji projektu
– Poprawa walorów estetycznych lokalnego krajobrazu;
– Organizacja lokalnych wydarzeń związanych z projektem;
– Dystrybucja wśród mieszkańców poszczególnych gmin czy powiatu żywieckiego;
w ramach promocji projektu nasion i cebulek kwiatów miododajnych;
– Utrwalanie w społeczeństwie postawy proekologicznej;
– Budowanie świadomości na temat roli pszczelarstwa w regionie Beskidów;
– Wzmocnienie i identyfikacja lokalnych krajobrazów kulturowych ;
– Przyczynienie się do zachowania bioróżnorodności ekosystemu Beskidzkiego;
– Powstrzymanie postępującej degradacji krajobrazu;
– Zaaranżowanie procesu ochrony kwietnych łąk;
– Wyplenienie problemu Barszczu Sosnowskiego;
– Zapobieganie dalszego rozwoju Barszczu Sosnowskiego;